روابط دیپلماتیک در خاور نزدیک باستان

'''روابط دیپلماتیک در خاور نزدیک باستان''' بخش مهم و تأثیرگذاری از تاریخ خاور نزدیک باستان است.

بین ۲۳۰۰ و ۲۰۰۰ قبل از میلاد در دوره سلسله‌های اکدی، گوتیان و اور سوم در بین‌النهرین، وقایع مهمی فراتر از [[توروس]] و کوه‌های [[زاگرس]] رخ داد. مردمانی که از مناطق دور آمده بودند وارد آسیای صغیر شدند و تمدنی جدید در قلب آناتولی تأسیس کردند که بعداً به عنوان پادشاهی هیتی شناخته شد و تقریباً در «همان زمان» نیز، در [[تاریخ ارمنستان|ارمنستان]] و ایران هم افرادی در میان «قبایل هوری و کاسی» حاکم شدند.

چهارصد سال بعد «هیتی‌ها» به بابل یورش بردند، و «کاسی‌ها» نیز، پادشاهی بزرگی را که توسط [[حمورابی]] ساخته شده بود سرنگون کردند؛ و «هوری‌ها» هم تحت رهبری رهبران «میتانی» خود، نیمه شمالی بین‌النهرین را به کنترل کامل خود درآوردند.

«هیتی‌ها، میتانی‌ها و طبقه حاکم کاسی‌ها» به یک گروه قومی زبانی بسیار بزرگ به نام «هند و اروپایی» تعلق داشتند و مهاجرت آنها جزئی از جنبش‌های قومی گسترده‌تری بود که اروپا و هند و همچنین آسیای غربی را تحت تأثیر قرار داد.

در تمامی این مناطق، ورود این مردمان پیامدهای متعدد، عمیق و ماندگاری به همراه داشت که مهمترین آنها، ظهور در بین‌النهرین و جناح‌های شمالی و غربی آن، و ظهور ملت‌های جوان و همسایه شدن و رقابت آنها با مصر در سیاست و حکمرانی منطقه خاور نزدیک بود.

از ۱۶۰۰ قبل از میلاد مسائل سیاسی در «مشرق زمین»، در مقیاس واقعی بین‌المللی، مطرح می‌شوند و دیگر نمی‌توان با عراق به گونه ای برخورد کرد که گویی منزوی است ویا تقریباً منزوی از بقیه جهان قرار داشته‌است.

تاریخ بین‌النهرین باید با پیش‌زمینه‌ای گسترده‌تر ترسیم شود، از جمله مصر و آناتولی، ایران و با مادها و پارس‌ها، و سرانجام اروپا و با فاتحان یونانی و مقدونی که به این سرزمین‌ها تاختند و کنترل آن را برای مدتها در دست گرفتند.

روابط دیپلماتیک در خاور نزدیک باستان مابین [[هیتی‌ها|هیتی]]، هوری، سوریه و مصر از قرن بیستم تا شانزدهم قبل از میلاد به‌طور گسترده و فعالانه و در شکل‌های مختلف وجود داشته‌است؛ و در این بین، هند و اروپایی‌هایی نقش به سزایی در روابط دیپلماتیک در خاور نزدیک باستان داشته‌اند.

«باشگاه قدرت‌های بزرگ» امپراتوری‌های اواخر هزاره دوم پیش از میلاد را توصیف می‌کند، که عبارت بودند از هاتی، مصر، [[کاسیان|کاسیت بابل]]، [[میتانی]] و آشور و مردمان و اقوام این تمدن‌ها که برخی با دیگری نزدیک بودند و برخی شان از دو فرهنگ متفاوت می‌بودند. اما حاکمان این قدرت‌ها یکدیگر را برابر می‌دانستند و این در روابط دیپلماتیک آنها مشهود است که با یکدیگر به عنوان «برادر» رفتار می‌کردند. زمانی هم که درگیری‌هایی بین این امپراتوری‌ها اتفاق افتاد، به ندرت بقای هر یک از اشراف را تهدید می‌کرد.

== ازدواج‌های سلطنتی ==
از جمله نمودهای روابط دیپلماتیک در خاور نزدیک باستان را می‌توان در ازدواج سلطنتی مابین تمدن‌های خاور نزدیک باستان دید. بعنوان نمونه، [[تادو هپا]] دختر توشرات‌تا پادشاه [[میتانی]]، با هدف بستن پیمان همبستگی میان دو کشور توسط پدرش و دیگران مردان قوم به همسری آمنحوتپ سوم داده شد. پیشتر از آن نیز عمهٔ [[تادو هپا]]، یعنی [[گیلوا هپا]] (خواهر توشراتا) با فرعون آمنهوتپ سوم ازدواج کرده بود، [[تادو هپا]] هم حدود دو دههٔ بعد از «گیلوا هپا»، با آمنهوتپ سوم ازدواج کرد.

== جستارهای وابسته ==
* [[کاسیان]]
* [[میتانی]]
* [[گیلوا هپا]]
* [[تادو هپا]]
* [[کیا (شهبانو)]]

گیله‌وا هپا

'''گیلوا هپا''' یا '''گیلو هپا''' یا '''گیله‌واهپا''' ({{lang-en|Gilukhipa}}؛ – ) شاهدخت [[سیاستمدار]] اهل [[میتانی]] بود. '''گیله وا''' دختر شوتارنا دوم، پادشاه میتانی بود.

'''گیلواهپا''' به دلایل سیاسی، به مصر فرستاده شد تا با آمنهوتپ سوم ازدواج کند. فرعون مصری به مناسبت ازدواجش با گیلوهپا در دهمین سال سلطنت خود (حدود ۱۳۷۸ تا ۱۳۷۶ ق. م) شماره ویژه ای از اسکراب‌های یادبود تهیه کرد، جایی که او در آن ثبت کرد که شاهزاده خانم توسط ۳۱۷ بانوی منتظر، و زنانی از اهل بیت کاخ سلطنتی پادشاه میتانی اسکورت شد.

 

سومر و هیتی‌ها و فنیقی‌ها

== سومر ==
واژه سومر در زبان اکدی ممکن است گویش آن منطقه جغرافیایی باشد. اما رواج اصطلاح اکدی سومر (šumerû) نامشخص است. اصطلاح شینار در کتاب مقدس، Sngr در مصری، شانهار Šanhar(a) در هیتی می‌تواند نوع گویش غربی شومر (Shumer) باشد. در کتاب «خاستگاه فنیقی بریتانیایی‌ها، اسکات‌ها و ساکسون‌ها» لارنس آستین وادل معتقد است، [[هیتی‌ها]] در واقع ادامه ای از سومر بوده‌اند.

== هیتی‌ها ==
در کتاب «خاستگاه فنیقی بریتانیایی‌ها، اسکات‌ها و ساکسون‌ها» لارنس آستین وادل معتقد است، هیتی‌ها در واقع ادامه ای از [[سومر]] هستند. او همچنین [[فنیقی‌ها]] را در ادامهٔ هیتی‌هایی می‌بینید که در [[ممالک سوری-هیتی]] می‌زیستند.

== میتانی ==
در کتاب «خاستگاه فنیقی بریتانیایی‌ها، اسکات‌ها و ساکسون‌ها» لارنس آستین وادل معتقد است [[میتانی]]‌ها افرادی از قوم ماد بودند.

== فنیقی‌ها ==
در کتاب «خاستگاه فنیقی بریتانیایی‌ها، اسکات‌ها و ساکسون‌ها» لارنس آستین وادل معتقد است، [[فنیقی‌ها]] در واقع ادامهٔ از اقوام [[هیتی‌ها]] هستند که در [[ممالک سوری-هیتی]] می‌زیستند و در نتیجه تحت تأثیر اقوام سمیتیک قرار گرفته‌اند.

== پیوندها با ایران ==
=== راست‌به‌چپ ===
دلیل اینکه برخی فنیقی‌ها را سمیتیک می‌خوانند صرفاً از آن روی است که آنها از راست به چپ می‌نوشتند، این در حالی است که از راست نویسی در بین برخی دیگر از آریایی‌ها نیز رخ داده‌است … از جمله افرادی که در زمان او نگاشته‌هایی از راست‌به‌چپ نوشته شده‌است، [[آشوکا]] بود که در زمان وی آثار بودایی از راست به چپ نگاشته شدند.

== جستارهای وابسته ==
* [[آشوکا]]
* [خاستگاه فنیقی بریتانیایی‌ها، اسکاتلندی‌ها و آنگلوساکسون‌ها اثر لارنس آستین وادل (۱۹۲۴)]

شهبانو کیا

'''کیا''' یا '''شهبانو کیا''' ({{lang-en|Kiya}}) یکی از همسران فرعون مصری آخناتون و شهربانویی اهل [[مصر باستان]] بود. نام غیر معمول او نشان می‌دهد که او ممکن است در اصل یک شاهزاده خانم [[میتانی]] بوده باشد. او چند سال قبل از مرگ شوهر سلطنتی اش از منابع تاریخی ناپدید می‌شود. در کتیبه‌ها نیز به کیا لقب‌های «محبوب» و «معشوق بزرگ» داده شده‌است، اما هرگز «وارث» یا «همسر بزرگ سلطنتی» که نشان می‌دهد او از خون مصری سلطنتی شود به او نسبت داده نشد.

== نام ==
نام غیرمعمول او در واقع گونه‌ای از کلمه مصری باستان برای «میمون» است، و نام او می‌تواند نام شهرتی برگرفته و جایگزین یک نام خارجی مانند نام [[میتانی]] «[[تادوخیپا]]» که به دختر پادشاه توشراتا اشاره دارد، باشد. تادوخیپا در اواخر سلطنت با آمنهوتپ سوم ازدواج کرد و نامه‌های آمارنا نشان می‌دهد که او در آن زمان در سن ازدواج بود.

به‌طور خاص، نامه‌های آمارنا از نامهٔ ۲۷ تا ۲۹ تأیید می‌کند که تادوخیپا یکی از همسران آخناتون شده‌است؛ بنابراین برخی از مصر شناسان معتقدند که تادوخیپا و کیا یک شخص هستند.

== ننگ یا مرگ ==
کیا در یک سوم آخر سلطنت آخناتون از تاریخ ناپدید می‌شود و نام و تصاویر او نیز از بناهای تاریخی پاک شد و با نام دختران آخناتون جایگزین شد. خواه او مرده باشد، تبعید شده باشد یا دچار مصیبت دیگری شده باشد، مصرشناسان اغلب پاک کردن نام او را به عنوان نشانه ای از رسوایی تفسیر کرده‌اند.

مارک گابولده با این استدلال که کیا تادوخیپا، دختر پادشاه میتانی است، پیشنهاد می‌کند که او «بهای وخامت اتحاد مصر و میتانی را پرداخته‌است».

تفسیر مرسوم این گمانه زنی را تشویق می‌کند که کیا در حالی که از آخناتون فرزندی به دنیا آورده‌است مرده‌است، اما باز هم، هیچ مدرک روشنی از این واقعه در دسترس نیست.

== جستارهای وابسته ==
* [[تادوخیپا]]